Hà Giang - Vùng Nguyên Liệu Trà Chính của Trà Dược Núi Đèn
Hà Giang là tỉnh có diện tích chè Shan tuyết rộng lớn nhất Việt Nam, với hơn 7.000 ha chè Shan cổ thụ hàng trăm năm tuổi. Được các nhà khoa học ghi nhận là một trong những nguồn gốc của cây chè với gen quý hiếm, chè Shan Hà Giang mang giá trị lịch sử và sinh thái đặc biệt. Hiện nay, tỉnh có 2 quần thể chè Shan tuyết cổ thụ, gồm hơn 1.600 cây, đã được Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam công nhận là Cây Di sản Việt Nam. Bên cạnh khai thác, bảo tồn và phát triển bền vững giống chè Shan tuyết cổ thụ này là nhiệm vụ quan trọng của tỉnh.
Tại điểm cực bắc của lãnh thổ Hà Giang, cũng là điểm cực bắc của Tổ quốc, cách Lũng Cú chừng 3 km về phía đông, có vĩ độ 2301300; điểm cực tây cách Xín Mần khoảng 10 km về phía tây nam, có kinh độ l0402405; mỏm cực đông cách Mèo Vạc 16 km về phía đông – đông nam có kinh độ l0503004.
Hà Giang hiện có gần 20.300 ha trồng chè, với chè Shan tuyết chiếm trên 90%, tương đương khoảng 18.600 ha. Đặc biệt, diện tích chè Shan tuyết cổ thụ hàng trăm năm tuổi đạt 7.000 ha, phân bố rộng khắp 11 huyện, thành phố trong tỉnh. Các huyện Bắc Quang, Quang Bình, Vị Xuyên, Hoàng Su Phì và Xín Mần có diện tích chè Shan tuyết lớn nhất.
Song song với việc khai thác và nâng cao giá trị kinh tế của cây chè, Hà Giang đặc biệt quan tâm bảo tồn và phát triển chè Shan tuyết cổ thụ như một di sản. Tỉnh hiện có 1.629 cây chè được công nhận là Cây Di sản Việt Nam, trong đó riêng năm 2022 đã có thêm 1.324 cây được vinh danh. Hà Giang hiện là tỉnh có số lượng chè Shan tuyết cổ thụ được công nhận là Cây Di sản nhiều nhất cả nước, đóng góp lớn vào việc bảo vệ nguồn gen quý của cây chè Việt Nam.
Diện Tích Trồng Chè Shan Tuyết Tại Hà Giang:
Huyện Vị Xuyên: Diện tích trồng chè Shan Tuyết là 2,856.3 ha. Vị Xuyên là một trong những huyện có diện tích chè Shan Tuyết lớn nhất của Hà Giang, với nhiều cây chè cổ thụ được bảo tồn và phát triển.
Huyện Bắc Quang: Diện tích trồng chè Shan Tuyết là 5,838.8 ha. Bắc Quang là huyện có diện tích trồng chè Shan Tuyết lớn nhất của Hà Giang, với những đồi chè trải dài, tạo ra sản lượng chè lớn phục vụ nhu cầu tiêu thụ trong nước và xuất khẩu.
Huyện Quang Bình: Diện tích trồng chè Shan Tuyết là 3,195.7 ha. Quang Bình nổi tiếng với những đồi chè Shan Tuyết cổ thụ, nơi sản sinh ra những búp chè có chất lượng vượt trội.
Huyện Xín Mần: Diện tích trồng chè Shan Tuyết là 1,789.5 ha. Xín Mần có nhiều khu vực núi cao, nơi cây chè Shan Tuyết phát triển mạnh mẽ trong điều kiện khí hậu mát mẻ và đất đai màu mỡ.
Huyện Hoàng Su Phì: Diện tích trồng chè Shan Tuyết là 4,433.9 ha. Hoàng Su Phì là huyện nổi tiếng với những cây chè Shan Tuyết cổ thụ, có tuổi đời hàng trăm năm, được coi là báu vật thiên nhiên của vùng đất này.
Huyện Yên Minh: Diện tích trồng chè Shan Tuyết là 725.9 ha. Mặc dù có diện tích nhỏ hơn so với các huyện khác, nhưng Yên Minh vẫn đóng góp quan trọng vào tổng sản lượng chè của tỉnh, với những cây chè chất lượng cao.
Ngoài các huyện trên, các huyện khác của Hà Giang cũng có diện tích trồng chè Shan Tuyết, tuy nhiên, diện tích này thường nhỏ, dao động từ vài chục đến dưới 200 ha. Những vùng này chủ yếu tập trung vào việc phát triển các cây chè cổ thụ và bảo tồn giống chè Shan Tuyết quý hiếm.
Phân loại chè Shan Tuyết có thể dựa trên các đặc điểm về lá và đặc tính sinh học:
Chè Shan Tuyết Lá To: Đây là loại chè phổ biến nhất, với những cây chè có lá to, thân cây khỏe mạnh, thường gặp ở những cây chè cổ thụ. Những cây chè Shan Tuyết có đường kính gốc có thể lên đến 1,2 mét và chiều cao lên đến 30 mét, được gọi là Trà Vương. Chè Shan Tuyết Lá To được chia thành hai loại chính là Chè Shan Tuyết Lá Đỏ và Chè Shan Tuyết Lá Trắng:
Chè Shan Tuyết Lá Đỏ: Đặc trưng bởi viền lá có màu đỏ hoặc tía, lá có nhiều hợp chất chống oxy hóa và polyphenols cao, mang lại nhiều lợi ích sức khỏe.
Chè Shan Tuyết Lá Trắng: Đây là loại chè có búp lá phủ lớp lông tơ trắng dày đặc, cho hương vị đậm đà và tinh tế.
Cây Chè Shan Mới, Cây Chè Shan Cổ Thụ, Cây Chè Shan Đại Thụ, Cây Chè Shan Vương (Chè Tổ)
Cây chè Shan Tuyết được phân loại dựa trên độ tuổi và kích thước của cây:
Cây Chè Shan Mới: Đây là những cây chè Shan Tuyết có tuổi đời từ vài chục năm đến dưới 100 năm. Những cây chè này thường có thân cây nhỏ hơn, lá to nhưng mỏng hơn so với cây chè cổ thụ được mọc tự nhiên từ quả chè từ các cây chè cổ, đại thụ.
Cây Chè Shan Cổ Thụ: Đây là những cây chè có tuổi đời từ 100 đến 300 năm mọc hoàn toàn tự nhiên trên các vùng núi cao, có chiều cao trung bình từ 3-10m đường kính gốc từ 20-35 cm, sinh trưởng tốt ở độ cao từ 800m. Cây chè cổ thụ có thân cây to, lá dày và chứa nhiều dưỡng chất, dược tính và đặc biệt là vị ngọt mát.
Cây Chè Shan Đại Thụ: Đây là những cây chè có tuổi đời từ 300 đến 500 năm. Cây chè đại thụ thường có thân cây rất lớn đường kính từ 35 – 55 cm chiều cao trung bình từ 4 – 15m, tán cây 20-60m2 lá dày và xanh đậm, thể hiện sự phát triển mạnh mẽ và bền bỉ qua hàng thế kỷ. Những cây chè này được coi là báu vật của vùng núi cao, không chỉ về giá trị kinh tế mà còn về giá trị văn hóa và tâm linh. Lá chè từ cây đại thụ thường có hương vị đặc biệt, đậm đà và dược tính cao hơn so với các loại chè khác.
Cây Chè Shan Vương (Chè Tổ): Đây là những cây chè có tuổi đời trên 500 năm, được coi là “vua” của các loại chè Shan Tuyết. Cây chè Shan Vương thường có thân cây rất lớn, với đường kính lên tới 0,7-1,2 mét và chiều cao có thể đạt tới 20-30 mét. Những cây chè này được coi là tổ tiên của các giống chè khác trong khu vực, đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì và phát triển các giống chè quý hiếm. Chè từ cây Shan Vương có giá trị kinh tế cao và được săn lùng bởi những người sành trà và các thị trường cao cấp.